در سال‌های اخیر به چابهار توجه ویژه ایی شده و توسعه این منطقه در دستور کار قرارگرفته است. ظرفیت‌های منطقه برای این توجه ویژه کدام است؟
چابهار در حال حاضر به دو دلیل موردتوجه قرارگرفته است: توسعه زیرساخت‌های بندری و حمل‌ونقلی در منطقه با ایجاد ظرفیت امکان پهلوگیری کشتی و استفاده از خدمات را فراهم می‌کند که سازمان بنادر و دریانوردی این امکانات را فراهم کرده است اما نکته مهمی که چابهار را بااهمیت کرده نقش هزینه حمل‌ونقل در قیمت تمام‌شده کالا است. صاحبان کالا و رقبای بزرگ اقتصادی در منطقه تلاش می‌کنند برای ماندن در فضای رقابتی منطقه بار را با کمترین هزینه و در زمان کمتری به بازارهای مصرف برسانند. در سال‌های اخیر و در شرایط جدید، وزن هزینه حمل‌ونقل در قیمت تمام‌شده کالا افزایش پیداکرده است. این موضوع برای مدیریت قیمت تمام‌شده بااهمیت بیشتری موردتوجه تولیدکنندگان و صاحبان کالا است.
از طرف دیگری با همین مبانی، تمام کشورهای منطقه به دنبال مسیرهای دیگری هستند. اگر به ایده یک کمربند و یک جاده چین و کریدور جنوب به شمال که موردتوجه روسیه و کشورهای دیگر منطقه است، دقت کنیم منطق اقتصادی مسیرهای جدید برای حفظ حضور خود در بازارهای جهانی است. ویژگی چابهار در این فضا این است که مسیر و زمان انتقال بار را کوتاه می‌کند.
این ویژگی منجر به کاهش هزینه‌های حمل از این منطقه شده است؟
کم شدن هزینه در شروع کار قطعاً اتفاق نمی‌افتد. کم شدن هزینه تابعی از حجم بار است. با افزایش حجم بار و ایجاد ترافیک، هزینه‌ها نیز خودبه‌خود کاهشی می‌شود. در حال حاضر کشورهای شرق آسیا و هند برای رسید به روسیه از مسیر کانال سوئز استفاده می‌کنند. این مسیر برای هندی‌ها 38 روز زمان می‌برد. اما مسیر انتقال بار هند از طریق چابهار 15 روز کاهش می‌یابد. این نکته بسیار بااهمیتی است. البته ممکن است در مسیر جدید به دلیل کم بودن بار، عدد هزینه هم بالا باشد اما اگر ما به دنبال راه‌اندازی و رونق این کریدور هستیم الزاماً باید مشوق‌ها و پشتیبانی‌هایی از این مسیر در مقطع زمانی 6 ماهه یا بیشتر را به عمل‌آوریم. تا مسیر فعال شود. وقتی حجم بار اقتصادی در مسیر افزایش یابد قطعاً هزینه‌ها بشدت کاهش پیدا می‌کند.
برای افزایش حمل بار از این مسیر چه برنامه‌هایی دارید؟
آنچه سازمان بنادر و وزارت راه در حال برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری هستند در راستای ایجاد ترافیک و ایجاد بار در منطقه است که قطعاً روی کاهش قیمت‌ها اثر قابل‌توجهی خواهد گذاشت. از طرف دیگر، با مسیر ریلی که در حال احداث است، اگر بندر به شبکه سراسری ریلی متصل شود قطعاً مسیر جدیدی در منطقه ایجاد می‌شود که هزینه را نسبت به حمل‌ونقل جاده ایی کاهش می‌دهد.
ویژگی دیگر چابهار این است 4 نوع حمل‌ونقل در این منطقه فعال است. و صاحبان کالا می‌توانند تصمیم بگیرند بار را در زمان مناسب به مقصد برسانند. نکته مهم دیگری که اهمیت چابهار را برجسته‌تر می‌کند به شرایط ارتباطی آن برمی‌گردد. چابهار ارتباط بین بازارهای بزرگ منطقه از روسیه و آسیای میانه، کشورهای محصور در خشکی، شرق آسیا و آفریقا را برقرار می‌کند درواقع ایران یک نقطه اتصالی در منطقه است و در کشور ما سواحل مکران بهترین موقعیت ترانزیتی است و در این سواحل چابهار در حال حاضر تنها بندر فعال است.
نکته دیگر که ما آن را دنبال می‌کنیم تولید در چابهار به مقصد کشورهای منطقه است. باانرژی مناسبی که در اختیارداریم و زیرساخت‌هایی که فراهم‌شده است. امکان استقرار صنایع انرژی بر و حتی سایر صنایع حجیم موردنیاز این بازارها در چابهار وجود دارد تا تولید در چابهار انجام شود و به این بازارها عرضه شود. در این بازارها مشوق‌ها و بسترهای سرمایه‌گذاری، برای سرمایه‌گذاران اهمیتی ویژه ایی دارد، منطقه آزاد چابهار و ظرفیت بهره‌گیری از مشوق‌های مناطق آزاد، در افزایش سرمایه‌گذاری در چابهار نقش اساسی دارد.
با اقداماتی که انجام‌شده چه تحولی در جذب سرمایه‌گذاری در چابهار ایجادشده است؟
آمار و ارقام دوران توجه به چابهار در سال‌های اخیر نشان می‌دهد صاحبان سرمایه، سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگان نیز این موضوع را به‌خوبی متوجه شده‌اند و به همین دلیل سرمایه‌گذاری در چابهار افزایش‌یافته است. مجموع شرکت‌های ثبت‌شده در سه سال گذشته در چابهار از مجموع شرکت‌های ثبت‌شده در 10 سال قبل از آن بیشتر است. قراردادهای سرمایه‌گذاری منعقدشده و در حال اجرا در سه سال گذشته از مجموع سرمایه‌گذاری 10 سال گذشته بیشتر است. درخواست‌های سرمایه‌گذاری نیز در حال افزایش است در ماه‌های گذشته بیش از 900 درخواست سرمایه‌گذاری در چابهار ثبت‌شده است درحالیکه که این عدد قبل از تغییر نگاه‌ها به منطقه عدد ناچیزی بوده است.
سیاست بر این بوده که در منطقه بستر تولید را فراهم کنیم و از تولید حمایت کنیم کمک کنیم تا تولیدکننده‌های ما با سرعت و شرایط مناسب‌تر و سهولت بیشتری بتوانند کار خود را انجام دهند. در این راستا اصلاح فرآیندهای سرمایه‌گذاری و اصلاح نوع قراردادها برای ثبت شرکت انجام‌شده است. مهم‌تر اینکه نقش راه بهتری برای صاحبان سرمایه فراهم کردیم. مشخص کردیم در چابهار 2 صنعت بزرگ بالادستی پتروشیمی و فولاد داریم. بنابراین توسعه خوشه پتروشیمی و فولاد در پایین‌دست جزو اولویت‌های کاری و سیاست‌های ما برای جذب سرمایه‌گذار بوده که توفیقات خوبی نیز در این زمینه داشتیم.
سرمایه‌گذاری و حضور سرمایه‌گذار یک متغیر ایستا نیست که در لحظه در مورد آن تصمیم بگیرید و در لحظه سرمایه‌گذاری اتفاق بیافتد. سرمایه‌گذاران با تغییر شرایط و روندها تصمیم می‌گیرند و تحقق امور نیز در طی زمان است. آمار و ارقام و شواهد منطقه نشان می‌دهد روند سرمایه‌گذاری صعودی و مثبت است. در بازار سرمایه‌گذاری و خصوصاً سرمایه‌های محقق شده به لحاظ فیزیکی حتماً دوره زمانی را برای تحقق‌پذیری و دیدن آثار سرمایه‌گذاری نیاز داریم. در درخواست‌های سرمایه‌گذاری این آثار به‌خوبی مشهود است. در سال 97 تحقق سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در منطقه آزاد چابهار 982 میلیارد تومان بود درحالیکه این عدد در سال 96،201 میلیارد تومان و در سال 95، 150 میلیارد تومان بوده است. معنی این موضوع این است که درخواست‌هایی که شروع‌شده هرقدر زمان به‌پیش می‌رود منابع بیشتری در سرمایه‌گذاری‌ها تزریق می‌شود. قطعاً در سال‌های آینده روند سرمایه‌گذاری رو به رشد خواهد بود. بنابراین می‌توانیم بگوییم معاف بودن چابهار از تحریم‌ها باعث شده سرمایه‌گذاری در منطقه همچنان رو به رشد باشد.
چه طرح‌های سرمایه‌گذاری و زیرساختی در مرحله اجرا است؟
برای یک طرح کوچک حداقل به 3 سال زمان نیاز داریم تا طرح به بهره‌برداری برسد. این مسیری است که باید طی شود. آنچه که مهم است زیرساخت‌هایی است که باید برای حضور سرمایه‌گذاران فراهم شود و این مسیرها برای سرمایه‌گذاران اهمیت دارد. مجموع اراضی که برای حضور سرمایه گذران در 20 سال گذشته در منطقه آزاد چابهار آماده بوده 800 هکتار بوده اما سال گذشته و امسال با توجه به حجم مراجعات و ضرورت درخواست‌هایی که بوده طرح‌هایی را برای افزایش اراضی پیش‌بینی کرده‌ایم. سال گذشته 200 هکتار زمین آماده‌سازی شده و آماده‌سازی 500 هکتار دیگر در دستور کار است. با افزایش حجم مراجعات و درخواست‌های سرمایه‌گذاری، همزمان برنامه‌ریزی لازم برای توسعه زیرساخت‌ها انجام‌شده است. از سال 90 تا 95 مجموع کارهای عمرانی انجام‌شده در منطقه آزاد چابهار 70 میلیارد تومان بوده است. اما در سال‌های 96 و 97،300 میلیارد تومان قرارداد کارهای عمرانی داریم. این به آن معنی است که چابهار به کارگاه عمرانی تبدیل‌شده است و حجم پروژه‌هایی که عمدتاً زیرساختی هستند در حال افزایش است.
در حوزه‌های فولاد و پتروشیمی به دلیل تکلیف اسناد بالادستی در حال جذب سرمایه هستیم. بیش از 20 واحد پتروشیمی در پایین‌دست استقرار پیداکرده و در حال تولید هستند. در حوزه فولاد تعداد زیادی صنایع وابسته به فولاد در حال احداث است. فارغ از اسناد بالادستی، تمرکز ما بر مزیت‌های رقابتی منطقه است. یکی از مزیت‌های اصلی چابهار شیلات است. اولین واحد بافت تور ماهیگیری در سال گذشته در منطقه آزاد چابهار به بهره‌برداری رسید برای حمایت از این واحد تعرفه واردات تور را دو برابر افزایش دادیم.
با کشورهای همسایه چه مراودتی انجام می‌شود؟
نکته مهم دیگر این است که ما در همسایگی افغانستان و پاکستان هستیم. به لحاظ بازار مصرف و بازار مواد اولیه، این دو کشور مشتری‌های اصلی ما هستند. فاصله چابهار تا پایتخت به‌عنوان اصلی‌ترین کانون جمعیتی کشور، 2 هزار کیلومتر است درحالیکه بافاصله 700 کیلومتر به بازار کراچی با بیش از دو برابر جمعیت تهران دسترسی داریم. پاکستان با 180 میلیون جمعیت و افغانستان با بازاری در حال رشد نیازمند به مواد اولیه، و کالاهای مصرفی هستند. این دو کشور برای ما بازارهای هدف مناسبی هستند. از طرف دیگر این دو کشور به دلیل منابع آب‌وخاکی که دارند تولیدکننده محصولات کشاورزی هستند به همین دلیل یکی از هاب های تجارت منطقه را بر تجارت مواد غذایی قراردادیم. یکی از بزرگترین مجموعه‌های فرآوری برنج در کشور در چابهار مستقر است. درحالیکه استان سیستان و بلوچستان تولید برنج قابل‌توجهی ندارد ما برنج فراوری نشده پاکستان را در چابهار باانرژی ارزان و تکنولوژی خوب فرآوری می‌کنیم و هم نیاز کشور را تأمین می‌کنیم، صرفه‌جویی ارزی صورت می‌گیرد و هم برنج را دوباره صادر می‌کنیم. صنایع تبدیلی کشاورزی که متکی به بازار افغانستان است را در چابهار احداث کردیم.
نکته مهم دیگری که به آن توجه شده است گردشگری است. زیباترین و بکرترین طبیعت و در سواحل مکران قرار دارد. هزینه بالای سفر به چابهار، و کمبود مراکز اقامتی دلایل اصلی آمار کم سفر به چابهار است. در سیاست‌گذاری‌های جدید، 9 هتل با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در منطقه در حال ساخت است. زیرساخت‌های تفریحی و اقامتی، دو مجموعه گردشگری با اعتبارات سازمان مناطق آزاد، در حال ساخت است. برای سهولت و ارزان کردن سفر به چابهار در حوزه تشویق و فعال کردن ایرلاین هایی که در منطقه فعالیت دارند برنامه‌ریزی‌شده است. ورودی پروازها از سال 96 تاکنون سالانه 30 درصد رشد داشته است. متوسط روزانه 5 پرواز به چابهار داریم. برای توسعه و ساخت فرودگاه 2 سناریو را دنبال می‌کنیم: فاز اول بهسازی فرودگاه موجود در کنارک است. بازسازی ترمینال به اتمام رسیده و ظرفیت پذیرش مسافران با بهره‌برداری از ترمینال جدید دو برابر می‌شود، همزمان مجوز ساخت فرودگاه بین‌المللی چابهار صادرشده است و امسال عملیات اجرایی آن شروع می‌شود.
توسعه ابعاد مختلفی دارد اگر در توسعه صرفاً به ابعاد اقتصادی توجه شود آن توسعه پایدار نیست. یکی از راهبردهای اصلی که در این سال‌ها در منطقه دنبال کردیم جلب مشارکت جوامع محلی است تا پیوند بین جوامع محلی و توسعه را برقرار کنیم. برای جلب مشارکت جوامع محلی سندی به‌عنوان مسئولیت اجتماعی را تنظیم کردیم، هدف سازمان مناطق آزاد در تنظیم این سند محرومیت‌زدایی است که قانون منطق آزاد پیش‌بینی کرده است. در سال‌های گذشته برنامه مشخصی برای این موضوع نداشتیم اما الآن برنامه ایی مشخص و پروژه‌های مشخص داریم. به این نتیجه رسیدیم که فعالیت ما در سه محور آموزش، بهداشت، و توانمندسازی پیش برود.
به‌منظور آموزش در دو سطح زیرساخت‌های آموزشی و هم افزایش کیفیت آموزش اقدام می‌کنیم. سال گذشته ساخت 13 مدرسه شامل 83 کلاس درس توسط مناطق آزاد چابهار شروع شد که مهرماه به بهره‌برداری می‌رسد. در حوزه بهداشت و درمان مجهزترین ای سی یو شرق کشور در چابهار در حال ساخت است. مراکز جامع سلامت در حال ساخت است، برای ساخت بیمارستان 540 تختخوابی چابهار زمین رایگان در اختیار وزارت بهداشت قراردادیم. در حوزه توانمندسازی اعتقاد ما این است نباید کار جدید به مردم یاد دهیم باید امکاناتی فراهم آوریم تا کارهای که خود انجام می‌دهند را باکیفیت بهتری ارائه دهند.
برای توسعه بازارچه‌های مرزی و توانمندسازی تجارت محلی چه اقداماتی انجام‌شده است؟
در شرایط خاص اقتصادی هستیم برای مدیریت بازار ارز و کالا در شرایط جنگ نابرابر نیاز به سیاست‌ها و برنامه‌های انقباضی و پیشگیرانه داریم. توسعه تجارت سیاست کلی دولت است اما به دلیل شرایط خاص، سیاست‌های موقتی در موضوع تجارت منطقه به‌ویژه دادوستدهای محلی ایجادشده است که این شرایط و سیاست‌ها قطعاً دائمی نیست. به‌ناچار این سیاست‌ها را در شرایط فعلی دنبال می‌کنیم اما توسعه بازارچه‌های مرزی و تسهیل تجارت و قراردادهای تعرفه‌های ترجیحی برنامه ما است. تجارت ویژگی اصلی سیستان و بلوچستان است، تمرکز بر توسعه و فعال کردن بازارچه‌های مرزی در همین راستا است. توسعه تجارت با همسایگان، تقویت تجارت، توسعه صادرات محلی سیاست اصلی دولت و از سیاست‌های ابلاغی اقتصاد مقاومتی است.
توسعه چابهار قرار است در چند سال به نتیجه برسد؟
چابهار بازیگر اصلی اقتصاد منطقه خواهد بود. چابهار نقش مهمی در تقویت و پیوند اقتصادهای محصور در خشکی به دنیای بیرون دارد. چابهار سهم قابل‌توجهی در اقتصاد ایران خواهد داشت. چابهار کانون اصلی گنج پنهان سواحل مکران است که می‌تواند ظرفیت و امکان بزرگی در اختیار اقتصاد کشور برای تنظیم تعاملات و روابط اقتصادی در منطقه باشد. با توجه به‌سرعت توسعه در برنامه ایی 10 ساله چابهار منطقه ایی متفاوت ازنظر توسعه ایی نسبت به آنچه الآن می‌بینیم خواهد بود.
