پیش از آنکه پاندمی کرونا، فرودگاههای جهان را زمین‌گیر کند، فرودگاه سنگاپور در هفته 6هزار و 800 تبادل پرواز با 330 فرودگاه جهان داشت، 6هزار و 800 پرواز که 70درصد ظرفیت آنها به حمل‌ کالا اختصاص داشت؛ به این ظرفیت عظیم پروازی، انبوه زیرساخت‌ها، زنجیره تأمین و نگهداری کالاها همچون میلیون‌ها مترمربع انبار و طیف بی‌مانندی از خدمات رفاهی به مسافر عادی و تجاری و البته هواپیماها را هم اضافه کنید تا بدانید چرا کشور کوچک سنگاپور، غول لجستیک جهان است.

این‌که سنگاپور با کمتر از 6میلیون نفر جمعیت و با تنها 720 کیلومترمربع مساحت، غول لجستیکی جهان می‌شود، به‌پشتوانه فرودگاه یا شفاف‌تر بگوییم شهر فرودگاهی‌ای حاصل شده که لقب بزرگترین فرودگاه را یدک می‌کشد، هدف بزرگی که چابهار نیز با راه‌اندازی شهر فرودگاهی به‌دنبال تحقق آن است.

امارات چگونه هاب لجستیکی شد؟

برخی از کشورهای پیشرو در حوزه لجستیک با دارا بودن نسبتی بسیار کمتر از مزیت‌های لجستیکی ایران، خود را به‌عنوان کشوری ممتاز در حوزه لجستیک مطرح کرده‌اند و در برخی موارد حتی درآمدی بیشتر از درآمد نفتی ایران دارند، امارات بارزترین این نمونه‌هاست.

امارات در زمان حاضر به‌عنوان یک هاب تجاری و لجستیکی برجسته در سطح منطقه و جهان شناخته می‌شود. ایجاد تنها شهر لجستیکی در دنیا در امارات (شهر لجستیکی دوبی)، ساخت بزرگترین بندر ساخت دست بشر (بندر جبل‌علی)، ساخت یکی از بزرگترین فرودگاه‌های دنیا (فرودگاه آل‌مکتوم‎) و بسیاری از نمونه‌های موفق سبب شده است کشور امارات که به‌لحاظ موهبت‌های خدادادی و طبیعی کمترین مزیت‌های لجستیکی را در خود داشته است، طی دهه‌های اخیر رشد چشمگیری در ایجاد و بهره‌برداری از زیرساخت‌های لجستیکی داشته باشد. کشور امارات در حالی به‌عنوان هاب لجستیکی در منطقه و دنیا مطرح است که به‌خلاف ایران در حوزه حمل‌ونقل زمینی (جاده‌ای و ریلی) هیچ مزیتی ندارد.

لجستیک، خدمات فراتر از تولید

بانک جهانی، لجستیک را دامنه‌ای از فعالیت‌های ضروری تجاری همچون حمل‌ونقل، انبارداری، یکپارچه‌سازی بارهای تجاری، ترخیص کالا از گمرکات مرزی تا سیستم‌های توزیع و پرداخت درون کشوری تعریف می‌کند که توسط نهادهای دولتی و بخش خصوصی صورت می‌پذیرد. لجستیک در جهان امروز چنان اهمیتی یافته که توجیه اقتصادی و گردش مالی آن بسیار گسترده‌تر از ابرکارخانه‌ها و یا حتی فروش نفت و گاز است. لجستیک همان صنعتی است که سنگاپور را به‌عنوان یکی از کوچکترین کشورهای جهان تبدیل به قدرتی اقتصادی کرده است که به اژدهای زرد و یا حتی قدرت‌های اقتصادی اروپا پهلو می‌زند.

تکمیل پازل لجستیکی چابهار با شهر فرودگاهی

سند جامع لجستیک کشور، چابهار را به‌عنوان یک نقطه حساس تعریف و عنوان شهر لجستیکی بر آن اطلاق کرده است اما تبدیل شدن به شهر لجستیکی تنها یک عنوان نیست و مستلزم زیرساخت‌هایی توسعه‌یافته است.

چابهار امروز در نقطه‌ای ایستاده است که سنگاپور 40 سال قبل ایستاده بود. سنگاپور سال 1981 پروژه ساخت و توسعه باند 4کیلومتری و ترمینال شماره یک فرودگاه چانگی را کلید زد و روز به روز به ظرفیت‌های آن افزود تا با گذشت 4دهه یکی از سه هاب بزرگ لجستیکی جهان باشد.

چابهار نیز چون سنگاپور دسترسی به آبهای آزاد اقیانوسی و حتی موقعیتی بسیار مطلوب‌تر در نقشه تجارت جهانی دارد، ظرفیت‌های بندری و بارانداز تجاری را داراست و در نهایت امتیازات منطقه آزاد، شرایط فعالیت اقتصادی را در چابهار سهل کرده است.

در برهه کنونی تنها نیاز چابهار برای تحقق هاب لجستیکی و ترسیم آینده‌ای شبیه سنگاپور، شهر فرودگاهی است، چنان‌که محمد اسلامی، وزیر راه و شهرسازی، در خصوص تأثیر احداث فرودگاه بین‌المللی چابهار بر توسعه بندر چابهار، می‌گوید: با توجه به تعریف شکل‌گیری شهر لجستیک در چابهار؛ احداث فرودگاه موجب تکمیل پازل حمل‌ونقل ترکیبی اعم از دریایی، ریل، جاده و فرودگاه می‌شود و این‌گونه شهر لجستیک به‌معنای واقعی ایجاد خواهد شد.

لجستیک در برنامه‌های توسعه‌ای

عنوان و مفهوم لجستیک صراحتاً در برنامه‌های پنج‌ساله توسعه کشور از برنامه اول تا ششم مورد تأکید و توجه قرار گرفته است، اما با توجه به گستردگی و نقشی که این صنعت می‌تواند در اقتصاد ایران داشته باشد، نگاهی شایسته به آن نشده؛ لیک در برهه کنونی برای نخستین بار در 3دهه گذشته، کشور در آستانه نزدیک شدن به یک هاب لجستیکی به‌معنای واقعی است در گوشه جنوب شرقی ایران؛ در سواحل مکران؛ در چابهار. اما نگاه برنامه‌های توسعه کشور به لجستیک چه بوده و چرا باید تبدیل شدن چابهار به یک هاب لجستیکی به‌عنوان یک خواسته ملی دنبال و مسیر تحقق آن هموار شود.

جایگاه نامطلوب ایران در جدول جهانی لجستیک

شاخص عملکرد لجستیک LPI یک شاخص بین‌المللی است که از سوی بانک جهانی تعریف شده است و برای تعیین وضعیت عملکرد لجستیکی کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این شاخص تمایز کشورها را از لحاظ عملکرد لجستیک نشان می‌دهد و به شناخت فرصت‌ها و تهدیدهای فرآیند لجستیکی کشور و بررسی وضعیت زنجیره تأمین آن کمک می‌کند.

این شاخص با فاکتورهایی چون کارآیی فرآیندهای ترخیص کالا، کیفیت زیرساخت‌های لجستیکی مانند مبادی فرودگاه، بندر، راه‌آهن و جاده‌ها، سهولت در ارسال محموله‌های بین‌المللی، زیرساخت‌های انبارداری و صادرات مجدد و شایستگی و کیفیت خدمات لجستیک سنجیده می‌شود.

شاخص عملکرد لجستیک در سال 2018 حاکی از آن است که ایران جایگاه مطلوبی ندارد و تقریباً تمام همسایگان و کشورهای منطقه از موقعیت بهتری نسبت به ایران برخوردارند. در این جدول آلمان و سنگاپور بهترین رتبه‌ها را در اختیار دارند و بالاترین کیفیت خدمات لجستیک را ارائه می‌دهند. در منطقه و میان همسایگان ایران نیز کشورهای امارات، قطر، ترکیه و بحرین بالاترین شاخص عملکرد لجستیک را دارند و ایران بعد از کشورهایی چون اردن، پاکستان و قزاقستان در رتبه 96‌ام جدول شاخص عملکرد لجستیک جهانی ایستاده است.

بهبود شاخص عملکرد لجستیک ایران با شهر فرودگاهی چابهار

سنگاپور به‌پشتوانه شهر فرودگاهی چانگی میان سه هاب لجستیکی بزرگ جهان قرار دارد و در رقابت با آلمان برای کسب سهم بیشتر از بازار لجستیک جهان است. امارات و قطر و ترکیه نیز کنار دیگر زیرساخت‌ها، با شهرهای فرودگاهی‌شان مانند فرودگاه بین‌المللی دبی، دوحه و یا استانبول در بازار جهانی لجستیک برای خود ارزآوری می‌کنند، همان مزیتی که چابهار در آستانه دستیابی به آن است.

آنچه مزیت‌های چابهار به‌عنوان یک کریدور مهم تجاری را عیان می‌کند، تکمیل زنجیره ارزش لجستیک است. سازمان منطقه آزاد چابهار به همین رو کنسرسیوم لجستیک را راه‌اندازی کرده و به‌دنبال تکمیل زنجیره بزرگ ارزش لجستیک است. تکمیل این زنجیره نه‌تنها منافع اقتصادی و ارزش افزوده بسیاری را متوجه چابهار و کشور می‌کند، که منافع کشورهایی چون هند و روسیه را به‌طور مستقیم درگیر و تحریم‌ها را کم‌اثر می‌کند. شهر فرودگاهی در برهه کنونی، به‌عنوان مهمترین حلقه مفقوده این زنجیره ارزش از سوی سازمان منطقه آزاد چابهار در حال ساخت است.

گنج پنهان، آشکار می‌شود

به‌هرحال با تمام امکانات و فرصت‌های موجود ایران جهت تبدیل به یک هاب لجستیکی، از این مواهب خدادادی و سابقه دیرین در امر لجستیک و بازرگانی به‌نحو مناسب بهره‌برداری نشده است. ایران به‌لحاظ موقعیت ژئوپولیتیکی موقعیت منحصر به فرد در منطقه (و حتی جهان) دارد و به‌طور بالقوه یک کشور تجاری ــ لجستیکی محسوب می‌شود، ولی به‌لحاظ عملکرد لجستیک وضعیت مناسبی ندارد لیک امروز چابهار بیش از هر زمان دیگری در آستانه شکوفایی لجستیکی است که می‌تواند بهره‌های ارزشمندی برای صنعت لجستیک و اقتصاد کشور داشته باشد. تردیدی نیست که زنجیره‌ لجستیک ایران با بهره‌برداری از شهر فرودگاهی چابهار شکوفا می‌شود و در آینده می‌تواند «گنج پنهان» سواحل مکران را آشکار کند.

منبع تسنیم
عبدالرحیم کُردی ــ مدیرعامل منطقه آزاد چابهار