به گزارش روابط عمومی و امور بین الملل منطقه آزاد چابهار به نقل از خبرگزاری بازار، گروه بین‌الملل: جغرافیای ایران و موقعیت ژئوپلیتیکی آن، اهمیت ویژه‌ای به کشور به لحاظ ترانزیت بار در اقتصاد جهانی بخشیده است. شبکه‌های ارتباطی ریلی و جاده‌ای ایران، پتانسیل‌های ارزشمند و یک فرصت استثنایی و بی‌نظیر اقتصادی و تجاری برای کشور محسوب می‌شوند.
این در حالی است که به رغم استقرار ایران در مسیرهای ترانزیتی مختلف از جمله کریدور شمال-جنوب، کریدور شرق به غرب (ایران-عراق-سوریه) و کریدور عشق آباد (عمان- ایران-ترکمنستان- ازبکستان) توجه لازم و کافی به این ظرفیت فوق‌العاده ترانزیتی نشده است و این در حالی است که این موضوع علاوه بر درآمدزایی و نقش مهم در اقتصاد کشور، می‌تواند ارزش راهبردی برای ایران داشته باشد چراکه موجب گسترش و تقویت دیپلماسی اقتصادی ایران در بین کشورهای جهان و در نتیجه وابستگی بیشتر کشورهای دنیا به همکاری اقتصادی با ایران خواهد شد و کاهش تحریم‌پذیری اقتصاد ایران را به همراه خواهد داشت.
در حال حاضر رقبای منطقه‌ای ایران مشغول فعالیت و سرمایه‌گذاری‌های سنگینی برای فعالسازی کریدورهای موازی ایران هستند که یکی از نمونه‌های آن اتصال بندر ترکمن‌باشی در ترکمنستان به بندر باکو در آذربایجان از طریق ایجاد خط کشتیرانی در عرض دریای خزر است. افزون بر این، توافقنامه لاجورد و اتصال کشورهای افغانستان، ترکمنستان، آذربایجان، گرجستان و ترکیه و هم چنین اتصال ریلی باکو-تفلیس-قارص (ترکیه)، برنامه‌ریزی ترکیه برای تبدیل شدن به هاب ترانزیتی از طریق کریدور میانی همگی تهدیدی جدی برای مزیت‌های ترانزیتی ایران به حساب می‌آیند.
از زمان آغاز به کار دولت سیزدهم، ایران توجه ویژه‌تری به راه‌اندازی و تکمیل کریدورهای عبوری از خاک خود گرفته است که نمونه اخیر آن امضای سند احداث خط ریلی استراتژیک رشت – آستارا میان ایران و روسیه است که یک خط ریلی به طول 164 کیلومتر است و در واقع حلقه مفقوده کریدور شمال – جنوب در داخل ایران به شمار می‌آید
البته از زمان آغاز به کار دولت سیزدهم، ایران توجه ویژه‌تری به راه‌اندازی و تکمیل کریدورهای عبوری از خاک خود گرفته است که نمونه اخیر آن امضای سند احداث خط ریلی استراتژیک رشت – آستارا میان ایران و روسیه است که یک خط ریلی به طول 164 کیلومتر است و در واقع حلقه مفقوده کریدور شمال – جنوب در داخل ایران به شمار می‌آید.
در این راستا، اخیرا نیز ابراهیم رئیسی رئیس جمهور در دیدار با غیرا ساری‌بای، دبیرکل کنفرانس تعامل و اعتمادسازی آسیا (سیکا) بر ضرورت تقویت کریدورهای بین‌منطقه ای تأکید کرده است، چرا که کریدورها با اهمیت راهبردی خوب موجب درآمدزایی و رونق بخشی به اقتصاد کشورها شده و خصوصا برای ایران در شرایط فشارهای تحریمی بسیار کاربردی و درآمدزا هستند.
اهمیت کریدور شمال – جنوب
کریدور بین‌المللی شمال-جنوب امکان ترانزیت ریلی حجم انبوه کالا از هند و کشورهای خلیج فارس به جمهوری آذربایجان، روسیه و شرق و شمال اروپا را فراهم می‌کند؛ لذا این کریدور راهبردی می‌تواند دیپلماسی سیاسی- اقتصادی ایران در قفقاز را از بن‌بست خارج کند.
اما برخی کشورها کریدورهای جایگزین را انتخاب و درحال دور زدن ایران هستند؛ که نمونه آن کشور هند است که ارسال محمولات تجاری «غیر تحریمی» به روسیه را از طریق کشور گرجستان آغاز کرده است. هم‌چنین در غیاب نقش بنادر و راه آهن روسیه به دلیل تحریم‌های بین المللی وضع شده علیه مسکو، کارشناسان بانک جهانی به کمک گرجستان و جمهوری آذربایجان آمده‌اند تا مسیر ترانزیتی آنها در امتداد کریدور میانی از عملکرد بهتری برخوردار شود. بانک توسعه آسیایی هم قرار است میلیون‌ها دلار برای توسعه کریدور میانی در اختیار گرجستان قرار دهد تا با ظرفیت بالاتر به حمل ریلی کالا و کانتینر از آسیا به اروپا کمک کند.
کریدور شمال–جنوب در داخل ایران نیز نیازمند توسعه است و به‌رغم سرمایه‌گذاری‌های قابل توجه در بنادری نظیر شهید رجایی (بندرعباس)، شهید بهشتی (چابهار)، امیر آباد و انزلی و آستارا؛ به جهت توسعه نقطه‌ای این بنادر و عدم اتصال خطوط مواصلات ریلی و جاده‌ای به یک شبکه موثر حمل‌ونقلی، ایران هنوز نتوانسته به یک بازیگر کلیدی برای مبادلات تجاری منطقه‌ای، فرامنطقه ای و بین‌المللی تبدیل شود.
تأخیر در تکمیل پروژه ساخت خط ریل رشت - آستارا، زاهدان - چابهار و هم‌چنین مشکلات ظرفیت حمل و سیر و حرکت راه آهن در مسیر بندر عباس به بندر امیرآباد در سواحل دریای خزر، حلقه‌های مفقوده بزرگی برای دالان ترانزیتی شمال-جنوب محسوب می‌شوند
تأخیر در تکمیل پروژه ساخت خط ریل رشت - آستارا، زاهدان - چابهار و هم‌چنین مشکلات ظرفیت حمل و سیر و حرکت راه آهن در مسیر بندر عباس به بندر امیرآباد در سواحل دریای خزر، حلقه‌های مفقوده بزرگی برای دالان ترانزیتی شمال-جنوب محسوب می‌شوند. هم‌چنین در صورت اتصال خط ریلی رشت - آستارا به راه‌آهن جمهوری آذربایجان، ارتباط بندر عباس در خلیج فارس (و در آینده بندر چابهار در مجاورت اقیانوس هند) به مسکو در روسیه و هلسینکی در فنلاند میسر خواهد شد.
هم‌چنین این کریدور را می‌توان مهم‌ترین حلقه تجارت بین جنوب، جنوب شرق آسیا و اروپا دانست؛ چرا که امکان حمل انواع کالا را در کم‌ترین زمان و با حداقل هزینه نسبت به مسیرهای عبوری از سایر کشورها و راه گذرها داشته باشد. این کریدور در حدفاصل بندر چابهار و بندر عباس نقطه اتصال دریایی هند به کشورمان و سپس بندر امیر آباد، بندر انزلی و بندر آستارا برای اتصال به کشورهای حوزه خزر متعاقباً اروپای مرکزی و شمالی است. عملیاتی شدن کریدور شمال-جنوب و قرار گرفتن ایران به عنوان جزئی مهم در آن، موجب ارتقاء نقش ایران در کریدورهای ترانزیتی دیگر مانند کریدور شرق به غرب خواهد شد.
اواخر اردیبهشت سال جاری ایران با هدف تکمیل این کریدور در داخل خاک خود اقدام به امضای توافق احداث مشترک این خط ریلی با روسیه کرد. رئیسی در مراسم امضای سند احداث این خط ریلی که به صورت ویدیئو کفرانس با حضور همتای روس خود ولادیمیر پوتین برگزار شد گفته بود این پروژه (تکمیل خط آهن رشت - آستارا) برای همه کشورهای منطقه مفید خواهد بود و راه‌اندازی این مسیر جلوه‌ای از دوستی میان همه کشورها ایجاد خواهد کرد.
پوتین نیز گفته بود: این مسیر به ما فرصتی می‌دهد که مسیرهای جهانی حمل‌ونقل را متحول و متنوع کنیم ضمن اینکه با راه‌اندازی این مسیر این امیدواری وجود دارد تا بتوان مواد غذایی و سایر محصولات دیگر را بین کشورهای خزری و حاشیه خلیج فارس مبادله کرد. بر اساس این توافقنامه، روسیه ۱,۶ میلیارد یورو در این مسیر ریلی سرمایه گذاری خواهد کرد و قرار است این خط آهن راهبردی در مدت ۴۸ ماه احداث شود.
کریدور شرق به غرب
این کریدور ترانزیت و حمل‌ونقل را میان کشورهای آسیا، خاورمیانه، اروپا و آفریقا در برمی‌گیرد و از طریق آن ایران با اتصال به عراق و سوریه به دریای مدیترانه و سپس به اروپا متصل می‌شود. مسیر ریلی ایران در این کریدور خطوط آهن کرمانشاه-مرز خسروی و شلمچه-بصره هستندکه به عراق می‌رسند.
خط ریلی شلمچه-بصره که بخش تکمیل نشده کریدور شرق به غرب در ایران است از پروژه‌های معوقه‌ای است که ایده اولیه آن یک سال پیش از پیروزی انقلاب اسلامی شکل گرفت، اما در پی انقلاب و جنگ تحمیلی اجرای آن برای سال‌های طولانی دچار وقفه شد. در زمان دولت‌های مختلف در ایران نیز وعده‌هایی مبنی بر اجرای آن داده شد، اما هرگز جامه عمل نپوشید.
اما طی دو سال اخیر مساله راه‌اندازی این خط ریلی به صورت جدی‌تری مطرح شده است. اهمیت این مسیر ریلی از دو جنبه صادرات به عراق و سفرهای زیارتی مطرح شده است، چرا که صرفاً ایران به این پروژه نیاز ندارد، بلکه خود عراق برای مرتفع کردن ناترازی تجاری با ایران و افزایش صادرات به ایران نیازمند راه‌اندازی این پروژه با هزینه‌های حمل‌ونقل پایین‌تر است.
اواخر فروردین ماه، جلال مختاری؛ مدیر روابط عمومی راه آهن اعلام کرد در صورت عدم تغییر دولت عراق یا وقوع اتفاق خاصی در این کشور، این خط ریلی طی یک سال و نیم آینده افتتاح می‌شود. هم‌چنین طی دیدار مهرداد بذرپاش، وزیر راه و شهرسازی و رزاق محیبس السعداوی، وزیر حمل‌ونقل عراق در اوایل فروردین ماه مقرر شدعراق اقدامات لازم را نسبت به تحویل زمین مورد نظر جهت شروع عملیات اجرایی مین‌روبی به طرف ایرانی انجام دهد و بغداد با اختصاص ۲۱۵ میلیارد دینار عراقی برای این پروژه موافقت کرده است. از سوی دیگر، با توجه به عبور دالان تجاری شرق به غرب از داخل خاک ایران در صورت گسترش خط ریلی شلمچه به بصره به مرز بوکمال ( سوریه) می توان این مسیر ریلی را به سمت بندر لاذقیه هدایت کرد.
پروژه راه آهن کرمانشاه - خسروی به طول ۲۶۱ کیلومتر که ۳۶ درصد آن تکمیل شده است نیز یکی دیگر از مسیرهای ریلی ایران در کریدور شرق به غرب است که طی سال‌های اخیر به علت عدم بودجه کافی رها شده، اما اخیرا مجددا روی ریل راه‌اندازی قرار گرفته است.
قرار است این خط ریلی در مرز خسروی به عراق برسد و در ادامه پس از عبور از خانقین به بغداد و موصل متصل شده و پس از آن در دیرالزور، رقه و حلب در کشور سوریه ادامه پیدا کند و بدین ترتیب با تکمیل این خطوط ریلی در داخل کشور و اتصال ریلی میان ایران، عراق و سوریه، تجارت ایران با کشورهای مدیترانه بسیار تسهیل خواهد شد.
اتصال ترانزیتی ایران به عراق، سوریه و مدیترانه بخشی از کریدور شرق به غرب است که کشورهای چین- غرب آسیا - مدیترانه و اروپا را دربر می‌گیرد و در این میان ایران حلقه اتصال شرق به غرب محسوب می‌شود و با اتصال خطوط راه‌آهن به استان لاذقیه و طرطوس در غرب سوریه، تجارت شرق به غرب نیز رونق خواهد گرفت
اتصال ترانزیتی ایران به عراق، سوریه و مدیترانه بخشی از کریدور شرق - غرب است که کشورهای چین- غرب آسیا - مدیترانه و اروپا را دربر می‌گیرد و در این میان ایران حلقه اتصال شرق به غرب محسوب می‌شود و با اتصال خطوط راه‌آهن به استان لاذقیه و طرطوس در غرب سوریه، تجارت شرق به غرب نیز رونق خواهد گرفت. مسیر عراق و سوریه، مسیری است که ایران مجدانه پیگیر راه‌اندازی آن ایران است چرا که ایران به واسطه منافع استراتژیک خود در عراق و سوریه علاقه‌مند به دسترسی به این مسیر تجاری (صادرات و واردات) و ترانزیتی است.
مسیر ریلی ایران_ عراق_ سوریه به دلیل جنگ داخلی سوریه نیاز به ترمیم و بهسازی مجدد دارد و خود سوریه نیز خواهان اتصال راه‌آهن سوریه به ایران است و در حال حاضر شرکت‌های ایرانی در حال توسعه و نوسازی زیرساخت ریلی این کشور جنگ‌زده هستند. هم‌چنین، با تکمیل این کریدور، ایران و سوریه که تحت تحریم اقتصادی آمریکا هستند با کسب درآمد از این طریق، می‌توانند بخشی از آثار این تحریم‌ها را خنثی کنند.
مسیر ترانزیتی ایران تا مدیترانه طرحی بسیار استراتژیک و پراهمیت در غرب اسیا است. احداث این کریدور در کنار مسیر شمال-جنوب می‌تواند ایران را به هاب تجاری منطقه تبدیل کرده و پروژه آمریکا برای انزوای این کشور را به شکست بکشاند
افزون بر این، این راهگذر تجاری با بسته شدن مسیرهای زمینی اروپا از مرز روسی گزینه خوبی برای صادرات کالاهای چینی به مقصد اروپا است و ایران و سوریه نقش مهمی در این زمینه ایفا خواهند کرد. به گفته کارشناسان، مسیر ترانزیتی ایران تا مدیترانه طرحی بسیار استراتژیک و پراهمیت در غرب اسیا است. احداث این کریدور در کنار مسیر شمال-جنوب می‌تواند ایران را به هاب تجاری منطقه تبدیل کرده و پروژه آمریکا برای انزوای این کشور را به شکست بکشاند.
ایران و عراق و سوریه در سال‌های اخیر از مسیرهای جاده‌ای یکدیگر برای انتقال کالا استفاده می‌کرده‌اند. ایران دو کریدور زمینی به سمت دریای مدیترانه ساخته است. اولین کریدور شمالی است که از سنجار عبور می کند و مسیر دوم با گذر از فرات و بغداد از طریق صحرا به سمت غرب و شمال می رود و سپس به شهر مرزی القائم می‌رسد.
کریدور عمان- ایران – ترکمنستان – ازبکستان
9 سال پیش عمان، ایران، ازبکستان و ترکمنستان بر سر ساخت یک کریدور ترانزیتی با هدف اتصال کشورهای آسیای میانه به بنادر ایران در خلیج فارس و دریای عمان به توافق رسیدند. در واقع این کریدور نقطه عطفی در روابط منطقه‌ای خواهد بود و سود آوری و توسعه اقتصادی را نصیب کشورهای عضو می‌کند.
تصمیم کشور عمان برای انتخاب ایران به عنوان مسیر ترانزیت کالا به آسیای میانه در راستای سیاست مسقط برای افزایش مشارکت اقتصادی و تجاری با کشورهای آسیای مرکزی است و در واقع این کریدور پل دسترسی مسقط به آسیای میانه و رشد تعاملات تجاری با این ناحیه است.
اردیبهشت ماه سال جاری سعید بن حمود المعولی وزیر حمل‌ونقل و ارتباطات و فنّاوری اطلاعات عمان در نشست با علی‌اکبر صفایی، مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی، بر تشکیل خط منظم کشتیرانی کانتینری بر توسعه سرمایه گذاری‌های بندری و تحقق تجارت به آسیای میانه از طریق بنادر ایران تاکید کرده بود.
نتیجه
با توجه به موقعیت ویژه استراتژیک ایران به لحاظ استقرار در مسیرهای ترانزیتی مهمی چون کریدور شمال – جنوب، کریدور شرق به غرب و کریدور عمان- ایران- آسیای میانه لزوم تکمیل حلقه‌های مفقوده این کریدورها در داخل ایران بیش از پیش احساس می‌شود تا ایران بتواند با انتفاع از موقعیت سرزمینی خود در مسیر حفاظت از منافع ملی و استراتژیک و خنثی‌سازی تحریم‌های آمریکا گام بردارد.
از سوی دیگر با تکمیل سایر بخش‌های این کریدورها در کشورهایی که به واسطه جنگ زیرساخت ترانزیتی و حمل و نقلی آن ها آسیب دیده است مانند سوریه و عراق علاوه بر ایجاد پیوندهای اقتصادی میان ایران و این کشورها فرآیند دسترسی ایران به بازارهای فرامرزی تسهیل خواهد شد.
