واشنگتن دلیل معاف شدن پروژه توسعه بندر چابهار را «کمک به توسعه اقتصادی افغانستان» اعلام کرده است. براساس این گزارش ساخت خط‌آهن بندر چابهار که مورد استفاده کشور افغانستان قرار خواهد گرفت از جمله موارد استثنا در دور دوم تحریم‌های امریکا عنوان شده است. این معافیت در حالی اعلام شده که براساس انتظار مقامات کاخ سفید از این خط‌آهن قرار است محصولاتی مانند غذا و دارو که مشمول تحریم‌ها نیستند به همسایه ایران ارسال شود. گفتنی است در چند سال گذشته ظرفیت‌های همکاری ایران و افغانستان با هندوستان از طریق تفاهمنامه سه‌جانبه میان این ۳کشور افزایش یافته است. این همکاری درواقع می‌تواند فرصتی مناسب برای توسعه بندر چابهار باشد. این بندر از جمله مهم‌ترین مناطق آزاد ایران است که مورد توجه سرمایه‌گذاران افغانستانی قرار گرفته و آنها را به انجام فعالیت‌های اقتصادی و تجاری ترغیب کرده است. این منطقه نمونه آزمایشی در زمینه فعالیت‌های افغانستان برای دسترسی به آب‌های آزاد و اقیانوسی است که می‌تواند ظرفیت‌های این کشور را در حوزه‌های کشاورزی، صنعتی و معدنی برای تعامل با جهان امروز به فعلیت درآورد. کشور هند نیز در یک بازی برد-برد به‌دنبال استفاده از این فرصت بین‌المللی برای رقابت با چین است. با اعلام استثناشدن بندر چابهار که فرصتی بین‌المللی به‌شمار می‌رود ۳کشور ایران، افغانستان و هند بهره‌مند می‌شوند. در ۵سال گذشته بسیاری از زیرساخت‌های مواصلاتی و حمل‌ونقل در مسیر زاهدان تا منطقه ویژه سرخس درحال انجام بوده است. ساخت مرحله یک خط راه‌آهن چابهار-زاهدان، افزایش ظرفیت تخلیه و بارگیری بندر چابهار به میزان ۸.۵میلیون تن در سال و اصلاح محدوده و پیوستن دو بندر مهم شهید بهشتی و شهید کلانتری در ماده واحده مصوب مجلس ۱۱شهریور امسال به منطقه آزاد چابهار، همگی نشان از عزم دولت دوازدهم برای فعال‌سازی این منطقه و تعامل مستمر با کشور افغانستان برای حضور سرمایه‌گذاران افغانستانی و هندی است. در این‌باره باید کارگروه مشترکی بین نمایندگان ۳ کشور ایران، افغانستان و هند در منطقه آزاد چابهار تشکیل شود و راهبردهای توسعه‌ای را مطمئن‌تر از همیشه به مرحله اجرا درآورد. ایجاد کارگروه مشترک در بندر چابهار می‌تواند زمینه‌های بازرگانی و خدماتی را سرعت بخشیده و فعالیت‌های تجاری و ترانزیت را میان ۳ کشور از طریق منطقه آزاد چابهار توسعه دهد. به‌ویژه بر ظرفیت‌های بی‌شمار ایران برای دور زدن تحریم‌ها در بخش‌های کشاورزی، صنعت و معدن تاکید کرده و چابهار را مخزن توسعه کشور برای مقابله با تحریم‌های نابخردانه امریکایی قرار دهیم.
تحقق اهداف و ماموریت‌های منطقه آزاد چابهار به منزله اهرم توسعه پیرامونی و تقویت ارتباط با کشور افغانستان و هند می‌تواند بیش از پیش به ایجاد فرصت‌های شغلی جدید و گسترش روابط اقتصادی ۳کشور کمک کند، به‌ویژه که محور توسعه شرق را در این‌باره باید جدی‌تر گرفت. منطقه آزاد چابهار دارای ظرفیت‌های بی‌شماری در زمینه‌های هاب انرژی، محور ترانزیتی و صادرات ‌مجدد به کشورهای آسیای میانه و افغانستان، محور تجاری شرق کشور، سایت نگهداری و ذخیره‌سازی کالاهای استراتژیک مورد نیاز، خوشه صنایع‌غذایی، صنایع‌معدنی، صنایع‌پتروشیمی، خودروسازی، تولیدات مبتنی بر اقتصاد دریا و خدمات ITC و با ارزش‌افزوده بالاست. بنابراین، درشرایط تحریم و برای دور زدن تحریم‌ها از طریق بندر چابهار باید مناطق آزاد از جمله بندر چابهار را مرکز ثقل توسعه کشور قرار دهیم. چابهار باید مرکزیت توسعه برای مقابله با تحریم‌های کشور باشد. همچنین باید اقلام وارداتی کشورهای پیرامونی را در چابهار تولید کنیم و شرکت‌ها و موسسه‌های تولیدی را به چابهار گسیل داریم تا صادرات کشور از طریق چابهار به کشورهای همسایه انجام شود. حال که این فرصت حاصل شده باید از بندر چابهار به منزله یک فرصت برای تعامل با اقتصاد بین‌المللی نگاه کرد و شرایط آن را فراهم کنیم.
سیاست‌های دولت درباره توسعه بندر فرامنطقه‌ای چابهار باید جدی‌تر و به منزله ابر اولویت مورد توجه قرار گیرد تا بتوان فرصت‌های موجود اقتصاد کشور را ازآن طریق به فعل درآورد.
عبدالرسول خلیلی - استاد دانشگاه و کارشناس مناطق آزاد